Nga: Mark Mazower
Përkthimi: Erblina Kërçishta dhe Julinda Mano (pjesë nga libri Selaniku, qyteti i fantazmave)
Prej të gjitha urdhrave sufi në Ballkan, ndoshta urdhri fetar më i suksesshëm dhe që pati më tepër ndikim ishte ai i bektashinjve. Ata kishin baza monastike kudo dhe ishin të lidhur ngushtë me trupat jeniçere, milicinë që konvertonte me forcë djemtë e krishterë, gjë që ishte shumë e rëndësishme për ushtrinë osmane. Shpesh ata pushtonin vendet e shenjta, varret e shenjtëve dhe kishat e krishtera, një praktikë që kishte filluar në Anadoll dhe që vazhdoi me përparimin osman në Europë.
Në fillim të shekullit XX, dijetarja e re shkëlqyer britanike Hasluk, vëzhgoi institucionet e bektashinjve, të cilat ekzistonin ende në kohën e luftërave të Ballkanit, që shkonin në veri deri në Budapest, por pjesa më e madhe (përveç Shqipërisë, që edhe sot është qendër e rëndësishme) janë zhdukur prej kohësh. Njerëzit që shkonin në vende të tilla ndiznin qirinj dhe varnin rroba të vjetra në pemët aty pranë, një mënyrë e zakonshme për të marrë ndihmë nga shenjtët.
Në Maqedoni, familja Evrenos e mbështeste urdhrin; në Selanik, ajo kishte shumë teqe modeste. Vetë bektashinjtë kishin një lidhje të ngushtë me adhurimin e Krishtit. Përdorimi i bukës dhe i verës gjatë riteve të tyre, rëndësia që u kushtonin 12 imamëve (e ngjashme me 12 dishepujt) dhe shumë karakteristika të tyre ngjasonin shumë me praktikën e krishterë.
Në jug të Shqipërisë, sipas Haslukut, në legjendë thuhej se Haxhi Bektashi e kishte prejardhjen nga një familje e krishterë – ai kishte pranuar fenë islame para se të pranonte epërsinë e besimit të tij të parë, duke krijuar kështu një urë mes të dyjave. Në të vërtetë, mungesa e ndonjë baze për këtë histori nuk duhet ta fshehë të vërtetën e saj simbolike. Një komentues i kësaj lëvizjeje ka shpjeguar: “Është doktrina e tyre të jenë liberalë kundrejt të gjitha profesioneve e feve dhe t’i konsiderojnë të gjithë burrat të barabartë para Zoti”.
