Shembujt e fundit të autoritarizmit të ringjallur tregojnë se kur një lëvizje autokratike rimerr kontrollin e makinerisë së shtetit pasi u rrëzua nga pushteti, mungesa e përvojës nuk e pengon më atë të sulmojë drejtpërdrejt institucionet.
Nga Tom Ginsburg dhe Aziz Huq
A do të rrezikonte vërtet demokracinë amerikane një presidencë e dytë e Donald Trump? Komentatorë me ndikim sugjerojnë se ish-presidenti është shumë “i dobët”, shumë i dëshpëruar për të qenë popullor, ose thjesht jo aq “i zgjuar” aq sa të jetë diktator. Por historisë amerikane i mungon ndonjë precedent real dhe përvojat e fundit të vendeve të tjera sugjerojnë se një lëvizje politike me tendenca autokratike do të bëhet më e pamëshirshme dhe efektive për herë të dytë – veçanërisht pas një disfate elektorale.
Ja se si mund të zhvillohen gjërat: Një lider në mandatin e tij të parë ose një parti e re fiton pushtetin kombëtar, vetëm për të pësuar një humbje të hidhur zgjedhore pas një mandati të vetëm. Kjo përvojë ka një efekt radikalizues dhe partia ose lideri bëhen të vendosur për të mos humbur më kurrë. Kur partia fiton për herë të dytë, ajo shpejt lëviz për të shkatërruar institucionet dhe rregullat që mund të kërcënojnë mbajtjen e saj në pushtet.
Prova A është Viktor Orban, partia e të cilit, Fidesz, e ka qeverisur Hungarinë dy herë. Herën e parë, midis 1998 dhe 2002, Orban në përgjithësi operoi si një konservator ekonomik konvencional. Megjithëse u frenua pak me normat demokratike, ai kurrë nuk doli jashtë rrjedhës kryesore evropiane. Por pas humbjes në vitin 2002, Fidesz kaloi tetë vjet në opozitë. Kur Orban u kthye në pushtet në vitin 2010, ai ishte i vendosur të mos mposhtej më kurrë. Duke manipuluar kufijtë e legjislativit, duke ndryshuar rregullat për të drejtën e votës dhe duke kapur komisionin zgjedhor, gjykatat dhe mediat shtetërore, ai e bëri praktikisht të pamundur fitoren e opozitës.
Një histori e ngjashme ndodhi në Poloni nën qeverinë e saj Ligj dhe Drejtësi (PiS). E themeluar nga vëllezërit binjakë Jarosław dhe Lech Kaczyński, PiS fillimisht mbajti pushtetin midis 2005 dhe 2007, kur ishte pjesë e një koalicioni dhe u fokusua në pabarazinë ekonomike dhe vlerat tradicionale katolike. Por pas largimit të partisë nga qeveria në 2007 dhe vdekjes së Lech në një aksident me avion në Rusi në 2010, Jarosław filloi të kundërshtojë armiqtë e vërtetë dhe ata të imagjinuar. Kur PiS fitoi një shumicë të plotë parlamentare në 2015, ai e zhvendosi fokusin e tij në shpërbërjen e institucioneve demokratike të Polonisë.
Ndër të tjera, qeveria e PiS mbushi Gjykatën Kushtetuese, rishikoi hartën zgjedhore dhe mori kontrollin e komisionit të medias dhe emërimeve në drejtësi. Media shtetërore u bë një mjet i PiS dhe partitë opozitare humbën rolet e tyre tradicionale të komisionit në parlament, duke ua grabitur platformën e tyre për të kritikuar qeverinë. Por ndryshe nga Fidesz, përpjekjet e PiS nuk ishin të mjaftueshme. Ajo humbi pushtetin në tetor 2023 nga një koalicion i partive pro-evropiane, pro-demokracisë.
Më në fund, merrni parasysh Partinë Hindu-nacionaliste Bharatiya Janata (BJP) të Indisë. Edhe pse ajo shijoi shkurtimisht pushtetin si një pjesë e vogël e një qeverie më të gjerë koalicioni në vitin 1989, qëndrimi i saj i parë i vetëm në detyrë erdhi midis viteve 1999 dhe 2004. Udhëheqësi i saj në atë kohë, Atal Bihari Vajpayee, u fokusua në liberalizimin ekonomik dhe përmirësimin e marrëdhënieve me Pakistanin dhe Kinën dhe çdo përpjekje për të “safranizuar” vendin mbeti e kufizuar.
Ashtu si Fidesz dhe PiS, BJP-ja përfundimisht humbi pushtetin në zgjedhje të ndershme. Por në vitin 2014, Narendra Modi udhëhoqi partinë drejt një fitoreje dërrmuese. Si kryeministër i Gujarat, ai më parë kishte kryesuar rritjen e shpejtë ekonomike dhe trazirat anti-myslimane që lanë deri në 2,000 njerëz të vdekur. Kur u bë kryeministër, ai dyfishoi liberalizimin ekonomik, por gjithashtu minoi pavarësinë e shtypit, sulmoi kritikët e BJP-së dhe bëri një sy qorr ndaj dhunës nga lëvizjet shoqërore hindu kundër myslimanëve dhe armiqve të tjerë të perceptuar të tyre.
Më pas, në vitin 2019, Modi revokoi statusin e posaçëm kushtetues të rajonit të kontestuar me shumicë myslimane të Kashmirit dhe imponoi rend të drejtpërdrejtë ushtarak, si dhe miratoi një ligj të ri për shtetësinë që privoi disa myslimanë – duke e bërë BJP-në më të vështirë për t’u mposhtur. Edhe pse BJP-ja nuk arriti në mënyrë dramatike ambiciet e saj në zgjedhjet e përgjithshme në fillim të këtij viti, mbikëqyrësit ndërkombëtarë tani e klasifikojnë Indinë e Modit si një autokraci zgjedhore, jo një demokraci të plotë.
Elementi i përbashkët në këto tre raste është një lider karizmatik, i cili hedh poshtë idenë se kundërshtarëve të tij mund t’u besohet ndonjëherë pushteti. Kur një lëvizje autokratike fiton kontrollin e makinerisë së shtetit për herë të dytë, mungesa e përvojës nuk e pengon më atë që të sulmojë drejtpërdrejt institucionet.
Paralelet midis këtyre rasteve dhe lëvizjes MAGA të Trumpit duhet të jenë të dukshme. Ashtu si BJP, PiS dhe Fidesz i transformuar, Partia Republikane e sotme përfaqëson një shkëputje të mprehtë nga e kaluara e saj e afërt. Siç kanë bërë shpesh partitë amerikane, ajo pësoi një metamorfozë të thellë. Tani është ndryshe nga mishërimi i epokës së Reganit.
Sigurisht, ka vazhdimësi midis retorikës raciste të Trump dhe Strategjisë Jugore Republikane të viteve 1970 dhe 1980. Por Trump ishte një i jashtëm politik në 2016-ën, i cili u shkëput nga establishmenti i partisë dhe më pas thjesht e shkatërroi atë. Konventa Kombëtare Republikane e vitit 2024 nxori në pah një parti personaliste thelbësisht ndryshe nga GOP-i i 2008 ose 2012.
Ashtu si me Fidesz, PiS dhe BJP, MAGA ishte një lëvizje e re në vitin 2016. Ajo qartësisht nuk dinte se si t’i operonte mekanizmat e qeverisë në mënyrë efektive, dhe për pasojë u përball me rezistencë në të gjitha frontet. Megjithatë, nëse i jepet një shans tjetër, do të kishte avantazhin e përvojës. Përveç Trump, institucionet aleate, si Fondacioni Heritage me planin e tij të Projektit 2025, janë shumë më të përgatitura sesa ishin në janar 2017.
Për më tepër, si Fidesz, PiS dhe BJP, humbja elektorale nuk e ka zbutur temperamentin republikan. Baza republikane vazhdon të shpërblejë kandidatët e rangut të ulët që ndajnë bindjet antidemokratike të Trump dhe që do t’i bashkohen atij në refuzimin e pranimit të humbjes së zgjedhjeve të ndershme. Admirimi i lëvizjes për Orban-in është simbol i kësaj prirjeje. Shoku në garë i Donald Trump, J.D. Vance, korifenjtë e krahut të djathtë si Tucker Carlson dhe Steve Bannon, dhe Konferenca e Veprimit Politik Konservator (e cila u mblodh në Budapest në 2022) të gjithë e përshëndesin Orban-in si pararojë të një iliberalizmi kryengritës global.
Partia Republikane tashmë ka përparuar shumë në rrugën e ndjekur në Hungari, Poloni dhe Indi. Cilatdo qofshin kufizimet personale të Trump, ai tani udhëheq një lëvizje me talent dhe përvojë të gjerë. Pasi mësoi nga kjo eksperiencë dhe nga lëvizje të ngjashme diku tjetër, një tjetër administratë Trump do të ishte shumë më efikase në ushtrimin dhe ruajtjen e pushtetit.
