Dr. Nehat Sadiku, politolog
Hyrje
Kosova ndodhet sërish në një nyje institucionale të ndërlikuar, e cila i ka rrënjët në interpretimet e kontestuara të Kushtetutës, precedentët juridikë të padiskutueshëm dhe qasjen e polarizuar të aktorëve politikë ndaj rendit kushtetues. Në këtë analizë synohet të zbërthehet dimensioni politik dhe juridik i këtij ngërçi, duke vënë theksin në sjelljen institucionale të Lëvizjes Vetëvendosje (LVV), precedentët e Gjykatës Kushtetuese dhe sfidat e përfaqësimit demokratik në një shtet të brishtë post-konflikti.
I. Roli i Kushtetutës dhe legjitimiteti i qeverisë në detyrë
Në çdo sistem demokratik parlamentar, qeveria nuk është një strukturë e përhershme, por derivon legjitimitetin e saj nga shumica parlamentare dhe procedurat kushtetuese për konstituimin e institucioneve. Për rrjedhojë, pretendimi se një figurë politike apo një kabinet specifik përbën vetë shtetin – si në rastin e Albin Kurtit – përbën një devijim të rrezikshëm nga parimi i shtetit ligjor. Kushtetuta e Kosovës e ndalon qartë këtë personalizim të pushtetit, duke përcaktuar procedura të qarta për funksionimin e institucioneve, përfshirë kufizimet e qeverisë në detyrë dhe mekanizmat për përjashtimin e konflikteve të interesit.
II. Lëvizja Vetëvendosje dhe raporti me Kushtetutën: një sjellje konsistente e kundërt
Që nga përfshirja e saj në procesin parlamentar, LVV ka dëshmuar një prirje të vazhdueshme për të sfiduar interpretimet standarde të Kushtetutës dhe rendit juridik. Kjo është shfaqur qartë në:
- Interpretimin selektiv të aktgjykimeve të Gjykatës Kushtetuese, si rasti i vitit 2014 për zgjedhjen e kryetarit të Kuvendit;
- Refuzimin e versionit në gjuhën shqipe të Kushtetutës gjatë rastit të dekretimit të Avdullah Hotit si kryeministër, duke tentuar përparësi për versionin në gjuhën angleze;
- Përdorimin e krizave për të legjitimuar zgjedhjet e parakohshme, pavarësisht se procedurat nuk e parashikojnë një automatizëm të tillë.
Kjo qasje përbën një rrezik për stabilitetin institucional dhe krijon një precedent sipas të cilit krizat përdoren si instrument pushteti.
III. Precedenti i vitit 2014 dhe rëndësia e qëndrueshmërisë juridike
Aktgjykimi i Gjykatës Kushtetuese i vitit 2014, një prej më të rëndësishmëve në historinë kushtetuese të Kosovës, përcaktoi qartë se procesi i konstituimit të Kuvendit dhe zgjedhja e qeverisë janë akte që kërkojnë respektim të rreptë të shumicës parlamentare dhe formalitetit procedural. Ky precedent, në vend që të jetë pikë referimi për stabilitet, është shpesh relativizuar nga akterë politikë për interesa të momentit.
Qartësia e këtij aktgjykimi është e padiskutueshme dhe e krahasueshme, siç thotë autori, me pastërtinë e sferave qiellore të Dantes: ai duhet të jetë busullë për çdo interpretim të mëvonshëm, jo objekt manipulimi politik.
IV. Juridiksioni dhe kompetenca: një dallim i nevojshëm për të kuptuar krizën
Në dimensionin juridik, është thelbësore të bëhet dallimi ndërmjet juridiksionit dhe kompetencës, siç është artikuluar për herë të parë në juridisprudencën ndërkombëtare me rastin e Kanalit të Korfuzit. Në rastin e Kosovës, megjithëse Gjykata Kushtetuese gëzon juridiksion për interpretimin e Kushtetutës (neni 113), ajo nuk ka kompetencë për të vepruar në çdo rast të paraqitur, nëse iniciuesit nuk kanë legjitimacion aktiv. Për rrjedhojë, çdo pretendim i Presidentes së Republikës për ta dërguar çështjen aktuale në Gjykatë, në mungesë të kompetencës së përcaktuar pas ndryshimeve të vitit 2015, është juridikisht i paqëndrueshëm.
V. Përfundime dhe rekomandime politologjike
Kriza aktuale në Kosovë nuk është thjesht juridike, por thellësisht politike dhe kulturore. Ajo është simptomë e mungesës së një konsensusi politik rreth rendit kushtetues si e mirë e përbashkët, jo si pengesë për dominim politik.
Prandaj, rekomandohen këto masa:
- Rikthim te qeverisja procedurale dhe jo e personalizuar – shteti nuk mund të barazohet me një lider apo një subjekt.
- Forcim i edukimit juridik kushtetues në klasën politike – të gjithë aktorët duhet të kuptojnë detyrimet që rrjedhin nga Kushtetuta.
- Inkurajim i ndërmjetësimit institucional nga partnerët ndërkombëtarë – që të parandalohet zhvendosja e krizës në logjikën e përplasjeve të rrugës.
Kosova ka nevojë për një klasë politike që nuk luan më “lojën e budallait”, por e sheh Kushtetutën si një kontratë të përbashkët për stabilitet dhe përfaqësim demokratik.
