Shkup, 5 tetor – Që nga ditët e para të demokracisë shumëpartiake në Maqedoninë e Veriut, Ismet Ramadani ishte pjesë e zhvillimeve turbulente politike në vendin tonë. Për disa mandate me radhë ishte deputet në Kuvendin republican, kurse përvojën e krijuar në politikë tani e shfrytëzon për të kontribuar në proceset eurointegurese të vendit, si kryetar i Këshillit Euroatlantik.
Në intervistën ekskluzive për Agjencinë e Lajmeve Zhurnal, realizuar në kuadër të projektit “Mos besoni në dezinformata, ne jemi NATO”, Ramadani flet për ndryshimet që ndodhën në Maqedoninë e Veriut pas anëtarësimit në NATO. Duke vlerësuar pozitivisht këto ndryshime, Ramadani flet edhe për sfidat e radhës që e presin vendin në drejtim të fillimit të negociatave për anëtarësim në BE. Në këtë drejtim, nuk fsheh brengosjen e thellë se në rast se nuk miratohen ndryshimet kushtetuese, atëherë mund të ndodhë tensionim, e madje radikalizim i qytetarëve që janë pro integrimit të vendit në BE. Këtë brengosje, megjithatë e plotëson me një dozë optimizmi se megjithatë aleatët tanë kryesorë nuk do të lejojnë një gjë të tillë dhe se rrugëtimi i vendit drejt BE-së do të vazhdojë pa pengesa, duke u siguruar 80 votat e nevojshme për miratimin e ndryshimeve kushtetuese.
Zhurnal: Zotëri Ramadani, si politikan me përvojë të gjatë, ish deputet dhe gjatë kohës udhëheqës i Këshillit Euroatlantik, na tregoni se çka ndryshoi pas anëtarësimit tonë në NATO.Ne gjatë kohë e pritëm momentin e anëtarësimit, na thoni se çka ndryshoi dhe si ndryshoi pas anëtarësimit tonë?
Ismet Ramadani: Kuptohet, meqë jam dëshmitar dhe pjesëmarrës aktiv edhe derisa shteti ishte aspirant për anëtarësim në NATO, të gjitha aktivitetet tona shkonin në atë drejtim që sa më shpejt të bëhemi anëtar në NATO, për t’i përjetuar dhe për t’i parë gjitha ato benefite që vijnë me anëtarësimin.
Kuptohet se pritshmëria e parë ka qenë që të kemi siguri, domethënë definitivisht Maqedoni e Veriut të jetë shtet i cili bëhet pjesë e një aleance më të fuqishme ushtarako-politike dhe vetë fakti që aty kemi edhe artikulin, ose nenin 5, që ka të bëjë me atë thënien e famshme “Një për të gjithë, të gjithë për një”, që do të thotë se integriteti i shtetit është definitivisht i sigurtë. Jemi koshient se të prekësh kufijtë e një shteti fqinj që është anëtar i NATO-s, do të thotë t’i shpallësh luftë NATO-s.
Për këtë, nuk ma merr mendja se për një hap të tillë mund ta marë guximin edhe ndonjë lider autoritar i ndonjë shteti.
Kjo çështje mendoj se është në rregull dhe km përshtypjen se edhe qytetarët edhe institucionet ndihen më mirë, më komod, kur e dinë se jemi anëtar të NATO-s.
Në aspektin ekonomik, pritshmëritë kanë qenë pak më të mëdha, duke bë krahasime me shtete tjera që janë bë anëtare të NATO-s, si për shembull Bullgaria, Shqipëria, Shtetet e Baltikut, ku ai bumi ekonomik është realizuar menjëherë për faktin se vitet 2004 dhe 2007 nuk ka pasur shumë vatra krize, nëse krahasojmë me gjendjen sot, si lufta në Ukrainë, nga ana tjetër kishim pandeminë, krizën energjetike, e gjitha këto. Por megjithatë shteti si shtet ka fituar një poizicion ku ata që duan të investojnë për të rritur ekonominë e Maqedonisë së Veriut, aty këtu pra ka investime me vetë faktin se me shtete që janë në NATO dhe në Bashkimin Evropian ndërrimet ose shkëmbimet ekonomike kanë arritur diku 80 për qind, respektivisht 77 për qind kemi eksport drejt tyre dhe import diku 51 për qind.
Të gjitha këto, në një mënyrë i dedikohen anëtarësimit në NATO dhe mendoj se qytetarët dhe atë që udhëhqin me këtë shtet duhet definitivisht t’i kthehen vetes dhe të binden ata vetë një herë, se duhet ndryshuar në qasjen tonë drejt ndërtimit, afirmimit të vlerave euroatlantike, praktikimit të tyre, sepse jemi anëtarë të NATO-s. Nëse siguria është në rregull, atëherë duhet të kemi demokraci funksionale, duhet të kemi mediume të lira, lufta kundër korrupsionit dhe kriminalitetit të jetë pa kompromis, të respektohen raportet ndëretnike respektivisht ajo që quhet multikulturë.
Të gjitha këto, edhe rritja ekonomike kuptohet, janë vlera euroatlantike. Shpeshherë, dikush mundohet t’i ndan vlerat e NATO-s dhe vlerat e Bashkimit Evropian, por duhet të jemi realist dhe ta themi këtë të vërtetë se ato janë shumë komplementare.
Domethënë standardet që duhet t’i kemi me shtetet anëtare të NATos dhe ato të Bashkit Evropian duhet të jenë aty, sepse tek e fundit, 23 shtete janë edhe anëtare të NATO-s, por edhe anëtare të Bashkimit Evropian.
Zhurnal: Tani kemi një realitet të ri në Evropë, që është krijuar me agresionin rus në Ukrainë. A përballet sot për këtë shkak Maqedonia e Veriut me ndonjë rrezik në sferën e sigurisë, apo vetëm me sfida. Si do t’i kishit quajtur ju?
Ismet Ramadani: Është më se evidente se bota demokratike, ose sistemet liberal-demokratike që janë kryesisht shtetet e BE-së dhe SHBA-të, por edhe shtete tjera si Australia, Japonia, Kanadaja, Koreja e Jugut, Filipinet,… përbëjnë trans-atlantizmin botëror, ku ne jemi pjesë e saj. Vetë fakti që jemi pjesë e një aleance më të fuqishme, kjo duhet të pranohet pa anime subjektive sepse faktet tregojnë se aty ku janë Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimi Evropian, aty është edhe fuqia dhe demokracia, dhe janë disa vlera të cilat ne kemi nevojë gjithnjë t’i afirmojmë, t’i praktikojmë. Maqedonia tani ëhstë shumë më pak e rrezikuar, nuk vjen parasysh ndonjë luftë frontale, domethënë nuk ka shansa as teorike, as fare reale se fronti i Rusisë putiniste mund të vijë deri në kufirin e Maqedonisë.
Është fakt i pamohueshëm, se shtetet baltike aq të vogla janë, domethënë aty si Maqedonia, janë në kufi me Rusinë e Putinit dhe Putini nuk ka guximin që t’i prekë ata kufij, ose të bën ndonjë invazion, sikur e bëri dhe po e zhvillon në Ukrainë. Kjo do të thotë se anëtarësimi në NATO dhe të jesh pjesë e NATO-s është një garanci e madhe për shtetin në aspektin e sigurisë. E këtu, ka forca destruktive të cilave u pengon fakti që Maqedonia e Veriut si shtet dhe aleate në NATO, bën pjesë në ato shtete që janë active për t’i ndihmuar Ukrainës-edhe me armë aq sa e ka kapacitetin, me përkrahje politike, me përkrahje humanitare… domethënë me të gjtha format e përkrahjes që i bën një shtet më i zhvilluar, mirëpo me kapacitet që i përgjigjet shtetit në këtë rast. Dhe jo rastësisht kemi informacionin më të ri që ministresha e mbrojtjes është dekoruar edhe nga Zelenski si udhëheqës dhe president i Ukrainës, për faktin se nuk ka dilema… Është kuptuar deri në fund se Maqedonia e Veriut nuk ka rezerva sa i përket qasjes, qëndrimit ndaj agresionit rus në Ukrainë. Është krah për krah me shtetet aleate që janë në NATO dhe ato të cilat kanë njëfarë aspirate, afërise, ose njëfarë aleance me Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
-I përmendët elementet destruktive që mund të jenë një lloj sfide për vendin tonë pas anëtarësimit në NATO. Dihet se një nga armët kryesore që ato elemente përdorin, jo vetëm këtu por edhe në vende tjera, janë dezinformatat, lajmet e rrejshme. Secili shtet ka strategjinë e vet se sit ë përballet me këto dukuri. A mendoni se Maqedonia ka një qasje të mirëfilltë rreth kësaj, apo duhet na ndryshojë, ta avancojë dhe tëketë qasje tjetër, apo vlerësoni se është e mjaftueshme kjo që bën tani? Sa na ndihmon NATO në përballjen me këtë problem?
Sa i përket lajmeve të rrejshme dhe propagandës e cila është shumë intensive, shumë aktive, që të jetë reziliente, Maqedonia e Veriut pak e kishte problem në fillim, tani gjithnjë e më shumë po konsolidohet, sepse kur e kërkuam ndihmën e strukturave të specializuara të NATO-s për këtë, atëherë filluan të vijnë rezultatet e para. Vetëm sa për njohuri të opinionit, të ju përkujtoj e nuk denim të gjenim mënyrën se si të identifikohen lajmet e rreme të cilat ishin kërcënime për shkollat të themi. Dhe ajo zgjati një kohë të gjatë, u krijua panik tek prindët, tek nxënësit, por edhe ngecje në procesin arsimor. Dhe atëherë kur u involvuan, ose kur erdhën në ndihmë ekspertët e shteteve të NATO-s, gjetën formulën, gjetën mënyrën dhe tani më ai problem është zgjidhur, kuptohet përkohësisht. Kjo nuk do të thotë se ndonjë qendër nuk mundet prapë të tentojë, port ani jemi pak më të përgatitur edhe pse, sipas meje, mendoj se ende jo sa duhet. Duhet të konsolidohen institucione të poaçme të cilat duhet t’i përcjellin rreziqet. Pk më parë thash se lufta frontale është punë e mbaruar për Maqedoninë e Veriut, kurse lajmet e rreme dhe kërcënimet kibernetike ekzistojnë.
Pastaj duhet ta kemi parasysh edhe një fakt: ne shtet fqinj e kemi Serbinë. Serbia, me këtë pushtet, por edhe me opozitën e saj mund të them në masë të konsiderueshme, edhe më tutje Putinin e shohin si idol, një numër i konsiderueshëm i qytetarëve, por edhe vetë udhëheqësia e tyre. Dhe është fakt se bazat prej nga burojnë lajmet e rrejshme dhe kërcënuese, vijnë nga mediumet ose qendrat të cilat janë të instaluara në Serbi. Për shembull edhe liferimi i lajmeve të rreme në portalet tona, në disa portale, vie nga TASS-I, Sputniku, Russia Tv e kështu me radhë, të cilat këtu nuk funksionojnë te ne, mirëpo funksionojnë në Serbi. Mirëpo ato lajme, ajo propagandë merret nga portale tona të cilat fatkeqësisht i identifikojnë lajmet e rreme, por i liferojnë dhe i shpërndajnë me qëllim. Pse? Kemi ndërhyrje në disa portale, ted isa gazetarë, intelektualë, parti politike, struktura, të cilat në një mënyrë propagandojnë politikën e Putinit.
Ne kemi me emër e me mbiemër udhëheqës të partive. Është pak ndoshta normale Stoilkoviqi i një partie serbe këtu, të mban raporte me Putinin e kështu me radhë, por ai nuk është vetë. Kemi portale maqedonase të cilat poashtu liferojnë lajme të rreme.
Zhurnal: Është dukuri serioze kjo, sipas jush, apo është dukuri margjinale?
Ismet Ramadani: Ndonjëherë na duket se është margjinale, por nga ai disponim politik që po krijohet herë pas here, është edhe serioze, sepse nëse shkohet në përqindje, ka depërtim 25 deri 30 për qind edhe në mediume edhe tek intelektualët, qoftë ajo akademi, qoftë në unibersitete, e kështu me radhë. Pse ndodh kjo? Ka një fenomen që nuk është i çuditshëm, por është real, se popujt sllav në Bllkan, sidomos në Ballkanin Perëndimor, janë pre dhe propagandues të politikës së Putinit nuk u nisur nga një arsyetim i tyre se Putini është lideri i sllavizmit, ai mbron pansllavizmin dhe meqë ai është lideri i pansllavizmit, atëherë forcat radikale, destruktive, antidemokratike, autoritare, populiste, lidhen dhe janë edhe përkrahës publikë të Putinit. Neve shohim edhe në mediumet tona se ata nuk fshehën, ata paraqiten pa kurrfarë rezerve, por në forma të ndryshme, kur duan ta shprehin deri në fund, zakonisht plasojnë dhe propagandojnë teza antishqiptare, që është shumë e vërtetë dhe i sulmojnë ata liderë ose udhëheqës politikë maqedonas të cilët anë pa rezerva pro perëndimorë dhe veprojnë pa rezervë në këtë drejtim. Shikuar pra në Ballkanin Perëndimor, kemi fakte. Për shembull në Republika Srpska e kemi një Dodik, i cili edhe është shpallur ‘persona non grata’ dhe i cili përveç korrupsionit dhe kriminalitetit, ai pa e fshehur fare propagandon politikën putiniste dhe i thotë vetes se jam shumë i afët me Putinin, që edhe e kemi parënë takime të ndryshme për ta destabilizuar Bosnje e Hercegovinën. Në Mal të Zi, aty ku ka numër të konsiderueshëm të serbëve, ka edhe destabilizim. Jo ndoshta në përmasa konfliktuoze, por ka dhe e dimë se po të mos ishte ndërhyrja e politikës serbe, Mali i Zi do të ishte tani shumë më afër anëtarësimit në BE. Fatmirësisht u anëtarësua në NATO më herët dhe po i përballon me të gjitha ato ndikime. Duhet ta kemi parasysh edhe se Kisha ortodokse është aleate e parezervë e politikës së Putinit, respektivisht e Kishës ortodokse ruse. Të gjitha këto shkaktojnë destabilizim. Kemi shembullin e veriut në Kosovë. Kur ta marrish si kapacitet, ai numër i serbëve është i vogël, mirëpo për të krijuar tensione si rastet e fundit, akte terroriste, për të krijuar panik, depërtimi i politikës putiniste përmes Serbisë gjen vend edhe në enklava të këtilla. Sa është dinak Vuçiqi, aq edhe e din se sulmin frontl në Kosovë nuk e ka as plan A, as plan B, sepse e din që do të ndeshet me NATO-n, respektivisht me KFOR-in. Domethënë, këto janë situatat. Në Maqedoni e thamë pak më parë, poashtu ka depërtime. Rinia, e cila është lexuese më tepër në rrjete sociale, nga një hulumtim që kemi bë ne është për ta përshëndetur faktin se rreth 88 për qind identifikojnëë lajmet e rreme. Mirëpo, nga ana tjetër, edhe këto portale që I plasojnë lajmet e rreme nuk është se nuk i identifikojnë, por e bëjnë me qëllim, për interesa lukrtive tek e fundit. Paguhen për ta bërë atë punë. Plus edhe me bindje, atëherë edhe më mirë u ec ajo punë.
Domethënë këto janë çështje për të cilat neve duhet të kemi kujdes, e jo vetëm kujdes, por duhet të merren edhe masa dhe të luftohen pa kompromis. Meqë jemi aleatë me shtetet e fuqishme të BE-së, NATO-s, me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ata janë të disponuar të na ndihmojnë dhe tani janë duke e bërë këtë punë. Këtë punë ata e bëjnë edhe në Kosovë, me atë kapacitet që janë prezent, që do të thotë se kemi raste të identifikimit të këtyre strukturave, ku intilegjenca e shteteve të NATO-s është prezente. Dhe mirë që janë prezente, sepse është pak vështirë të jesh gjithnjë në kujdestari për t’u mbrojtur nga këto lajme të rreme, qoftë në medium, qoftë në qendra kulturore, qoftë në qendra intelektuale, universitare… por edhe te biznesi, sepse kur marrin për detyrë të plasojnë lajme të rreme, zakonisht e shikojnë interesin e tyre në profit dhe për ta realizuar profitin, nuk e kanë vështirë që një portal, një gazetar, ose një politikan ta orientojnë në propagimin e politikës e cila është antidemokratike.
Zhurnal: Qëllimi i lajmeve të rrejshme, respektivisht një pikë e dobët ku më së lehti depërtojnë lajmet e rrejshme dhe dezinformatat, janë raportet ndëretnike në vende që janë shoqëri multietnike. Këto raporte në Maqedoni kanë baticat dhe zbaticat e tyre. Cili është mendimi juaj pas anëtarësimit në NATO, sa është kontrubuar që të bien paragjykimet që kanë ekzistuar dhe të krijohen raporte më të relaksuara? Ky është edhe një nga qëllimet e proklamuara, sa është arritur të realizohet ky qëllim?
Ismet Ramadani: Unë vite të tëra kam qenë edhe deputet në Parlamentin e Maqedonisë dhe e di se nëse kemi pasur diçka të përbashkët me partitë politike maqedonase, qoftë në pushtet ose në opozitë, e kemi pasur të përbashkët orientimin euroatlantik-domethënë anëtarësimin në NATO dhe në BE. Ndërsa në çështje tjera jemi përplasur, kuptohet, qoftë në aspektin e hapjes së universiteteve, të drejtave në përdorimin e gjuhës, pjesëmarrjes në institucione, e kështu me radhë. Për të gjitha këto kemi pasur përplasje, por kemi pasur një alibi shumë të fortë sepse jemi thirrë në standarde dhe në kritere euroatlantike, të cilat përkojnë me ato kërkesa ose aspirate që kemi pasur ne. Ajo që brnegos është se në partitë politike dhe në bllokun politik maqedonas asnjëherë nuk ka pasur konsensus. Për orientimin ka pasur consensus, por për anëtarësimin (në NATO), jo. Ne u anëtarësuam në NATO pa konsensus, domethënë VMRO-DPMNE edhe disa parti tjera të vogla, qoftë ajo Levica ose dikush tjetër, ata nuk e dhanë kontributin e vet për anëtarësim në NATO dhe duheshte të përdoren metoda të cilat nuk përkojnë me kritere dhe standard evropiane, por kur është në pyetje interesi I shtetit, ndonjëherë opozitës destructive pushteti i përgjigjet me destruktivitet. Dhe ne e bëmë atë tetëdhjetëshin e famshëm për Marrëveshjen e Prespës dhe hapjen e portës për anëtarësim në NATO me veprime, q ë prej kësaj distance dhe më tutje është vlerësimi se është destruktiv. Por ndonjëherë ske ç’bën me ndonjë opozitë destruktive, është në pyeteje diçka më madhore, është interesi i shtetit dhe shteti vepron edhe në mënyra që nuk janë veprime standarde ose kritere që janë të pranueshme.
Duhet ta kemi parasysh, shpeshherë nëpër biseda e kemi përmendur, neve kemi shikuar filma amerikanë dhe i mar si shembull. Amerikanët për të kryer një operacion për interes të shtetit, marin ndonjëherë edhe prej burgjeve njerëz, delikuentë ose njerëz që janë rrebelë, problematikë dhe e kryjnë operacionin, duke u premtuar se nëse mbetet gjallë e ka lirinë. Duket krej kjo destruktive, por interesi gjeostrategjik, gjeopolitik i shtetit është mbi të gjitha. E kam përshtypjen sikur edhe tani po krijohet një ambient ku destruktiviteti i VMRO-DPMNE-së po jep kontribut, pa vetëdije, për të vepruar shteti me metoda destruktive për të realizuar një projekt madhor. Dhe kjo nuk është mirë, sepse krejt kjo pastaj po krijon nervozizëm deri në atë shkallë, sa që fajtori kujdestar prap është shqiptari. Është më se evidente se kohën e fundit sulmet ndaj politikës, ose subjekteve politike shqiptare, janë gjithnjë e më intensive edhe pse në këtë drejtim, orientim, ose në votimin e ndryshimeve kushtetuese shqiptarët pothuajse blanko e kanë thënë qëndrimin e tyre. Kjo, duke shkaktuar nervozë në bllokun maqedonas, kam përshtypje sikur sipas inercionit të së kaluarës, faji hidhet te BDI-ja të themi si pjesëmarrëse në qeveri, ose te Aleanca (për Shqiptarët), që në fakt hidhet te shqiptarët si fajtorë ‘të cilët pra me votimin e tyre po na detyrojnë që të kalojnë ndryshimet kushtetuese dhe nuk janë fare të interesuar se ç’farë do të ndodhë me identitetin, me gjuhën maqedonase, që nuk është e vërtetë. Unë jam ndër ata dhe shumë publicistë, ju si gazetarë dhe të tjerë, që shumë fer e kemi luajtur qasjen tonë ose lojën tonë sa i përket identitetit maqedonas viz-a-vi bullgarëve. Unë nuk kam parë asnjë shqiptar, publicist, gazetar ose politikan të marë anën e bullgarëve, atyre eksponentëve bullgarë, në cënimin e identitetit apo gjuhës maqedonase.
Dua të them se kjo i rëndon raportet ndëretnike dhe në qoftë se vazhdon ky destruktivitet, kuptohet se edhe te shqiptarët do të rikthehet edhe një herë qëndrimi i tyre se ne po veprojmë institucionalisht, ne po veprojmë që të anëtarësohemi në BE, ne vepruam që të anëtarësohemi në NATO dhe një strukturë, ose një numër i konsiderueshëm maqedonasish edhe më mtutje po na shohin neve si armiq, gjë që sështë e vërtetë. Domethënë krejt këto, në njëfarë mënyrë mund t’i rëndojnë… Nëse ndodh që VMRO-DPMNE të mos i votojë ndryshimet kushtetuese, atëherë jam shumë i bindur se marrëdhëniet ndëretnike do të acarohen, do të kemi tensione, sepse maqedonasve progresivë, pro NATO, pro BE dhe shqiptarëve në përgjithësi, nëse dikush i pengon në ecjen e tyre drejt anëtarësimit në BE, shqiptarët deshën apo nuk deshtën, do të radikalizohen. Kur them radikalizim, është fjala se raportet ndëretnike do të tensionohen, sepse nuk e pranojnë shqiptarët një realitet që Shqipëria të ecë drejt anëtarësimit në BE, Kosova nëse realizohet marrëveshja, në mënyrë të përshpejtuar për shkak të interesave tjera strategjike mud të ecë drejt NATO-s dhe BE-së dhe kuptohet se shqiptarët këtu nuk do ta pranojnë këtë qëndrim të VMRO-DPMNE-së. Dhe çka është interesante, VMRO-DPMNE-ja fare nuk po e analizon çështjen se edhe nëse vie me numër më të madh në zgjedhjet e ardhshme, pa i votuar ndryshimet kushtetuese, nuk do të ketë aleat, respektivisht pjesëmarrje të ndonjë subjekti shqiptar në atë qeveri. Kështu që në mënyrë spontane, deshte po nuk deshte, krizat vijnë. Dhe në këtë drejtim, kam bindje, kam shpresë, por edhe informacione që tani për tani janë të rezervuara se Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe shtetet më të fuqishme të BE-së dp t’i përdorin të gjitha metodat, të sofistikuara por edhe të pasofistikuara, që kjo çështje duhet të kalon, sepse në bisedat me përfaqësues amerikanë ata e thonë: në momentin kur një shtet prek në interesat tona globale-strategjike, ne veprojmë. Si veprojnë ata, e dimë më së miri prej të kaluarës.
Unë shpresoj se nuk do të vijë deri te tensione ndëretnike, sepse këtu mjaft prezentë anë misionarët, apo të them më mirë emisarët e BE-së, Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe të NATO-s dhe do të ndihmojnë të kalohet edhe kjo pengesë. Përndryshe çështjet tjera partitë politike mund t’i vazhdojnë në mënyrë të ashpër- kush është më e kriminalizuar, cila është më e korruptuar, cili duhet të shkojë në burgje, kush sa po bën për arsimin, shëndetësinë…kjo luftë politike bile mendoj se duhet të jetë edhe më e ashpër, kur ka të bëjë me çështje të cilat janë në interes të përditshëm të qytetarëve.
