Shkup, 28 tetor – Profesori Mersel Bilalli ishte mysafiri i radhës në emisionin që Agjencia e Lajmeve Zhurnal realizon në kuadër të projektit “Mos u besoni dezinformatave, ne jemi NATO”. Në këtë intervistë ai vlerëson se në rast se vazhdon ikja masive e rinisë nga vendi, atëherë mund të krijohet një disbalans në disponimin ndaj NATO-s. Për këtë arsye kërkon që të punohet sa më tepër për ndërprerjen e këtij fenomeni, duke shprehur kritika se vendi ynë nuk e ka shfrytëzuar sa duhet anëtarësimin për përmirësim të kushteve të jetesës, siç ka ndodhur me vend tjera pasi janë anëtarësuar në NATO.
Zhurnal: Zotëri Mersel, a mundeni ju nga prizmi i një profesori universitar të bëni një krahasim mes Maqedonisë së Veriut para anëtarësimit në NATO dhe pas anëtarësimit në NATO.
Mersel Bilalli: Realisht ka dallim në aspektin e ndjenjës kolektive. Fakt është se njerëzit ndjehen shumë më të sigurt, sepse janë pjesë e një asociacioni mbrojtës i cii momentalisht është më i fuqishmi në botë. Kur llogarisim turbulencat të cilat ndërkohë janë duke ndodhur, ose mund të ndodhin në të ardhmen, mendoj se njerëzit shumë më pak i tangon brenda se vendi mund të destabilizohet, kështu që në psiqikën kolektive natyrisht se ajo ndikon pozitivisht dhe relaksueshëm. Por, një segment tjetër i cili në shumë shtete, pra bëj aspektin komparativ, në shumë shtete të ish bllokut sovjetik të cilat pas anëtarësimit i kanë dyfishuar, trefishuar, apo maksimum i kanë njëmbëdhjetëfishuar investimet e jashtme të drejtpërdrejta, siç është Estonia për shembull. Te ne, për fat të keq atë nuk e kemi dhe mendoj se këtu nuk qëndron fajësia e problemit se jemi anëtarësuar në NATO dhe mandej NATO nuk ka efektuuar diçka, që nuk është kompetencë e saj. Pra mendoj se mekanizmat tona funksionale, apo jofunksionale kanë bërë që të mos kemi ndryshim bile edhe elementar, krahasuar me fazën para NATO-s dhe tani ja një kohë të caktuar kur jei anëtar të NATO-s.
Dhe duket se mekanizmat tonë të pa-ndërtuar, mungesat në funksionimin e shtetit, kriteriumet e merit-sistemit që janë mungesë serioze, mungesa e profesionalizmit në shumë segmente e ka bë të veten dhe ne jemi aty ku jemi.
Zhurnal: A shpresoni se kjo do të ndryshojë së shpejti, apo do të duhet të presim anëtarësimin në Bashkimin Evropian si shpresë e ardhshme që të kemi përmirësime pozitive?
Mersel Bilalli: Dy shembuj mund të mar. E para, mund ta marim Islandën e cila i pat filluar bisedimet dhe me një dinamizëm shumë të shpejtë mund të realizonte anëtarësimine saj në BE dhe menjëherë, njëanshëm i ndërpreu bisedimet dhe tha se nuk kemi nevojë për anëtarësim, ne jemi pjesë e tregtisë së lirë dhe nuk dëshirojmë anëtarësim. Pra, ne jemi si një pacient i cili nuk e mer ilaçin, barin e duhur vetë dhe nuk ka terapi profesionale dhe pret shërim me ndonjë ilaç magjik që duhet të vijë nga jashtë. Ne duhet ta kërkojmë shpëtimin, shërimin brenda. Në qoftë se këtë nuk e bëjmë brenda, as anëtarësimi në Bashkimin Evropian nuk është ndonjë shkop magjik për gjetjen e ndonjë zgjidhje, në qoftë se nuk ndërtojmë mekanizmat. Askush nuk na pengon edhe tash t’i ndërtojmë ne mekanizmat funksionalë për atë se cilat janë prioritetet e një qeverie dhe shteti. Pra duket se qeveritë tona ekzistojnë vetëm sa për të ekzistuar, për sot dhe për nesër. Unë u mundova kahmos të lexoj se cili ëhstë orientimi apo vizioni ekonomik i joni për 1, 2, 3,5 ose 10 vite. Nuk e hetoj atë askund. Pse? Sepse kemi mungesë serioze në këtë drejtim!
Zhurnal: Si i komentoni dezinformatat dhe lajmet e rrejshme që qarkullojnë në opinion, si për shembull që NATO nuk na solli asgjë, NATO ishte diçka e panevojshme, e ka edhe aso informacione nga mediume dhe subjekte politike se anëtarësimi në NATO na dëmtoi. Mendoni se këto bëjnë dëm?
Mersel Bilalli: Lajmet e rrejshme kanë ekzistuar aq sa ekziston edhe shoqëria, me forma dhe teknika të kohës adekuate. Nuk është për t’u çuditur. Ato do të ekzistojnë edhe në të ardhmen. Ka interesa të caktuara gjeopolitike dhe janë të pritshme. Ato kanë qendra të caktuara rajonale dhe globale dhe funksionojnë si të tilla. Forma më e mirë që t’i nënshtorni, apo t’i hudhni poshtë ato lajmë të rrejshme është puna e vërtetë, pra rezultatet e vërteta. Rezultatet e vërteta madje nuk kanë as nevojë t’i mohojmë apo demantojmë, apo t’i sulmojmë lajmet e rrejshme. Por në fakt neve na mungon ky dimension dhe lajmet e rrejshme sikur një hakmarrje, apo dëshirë e inatit për të u kundërvuar një strukture politike. Aty vijnë pastaj edhe qendra të ndryshme, të cilat e shfrytëzojnë atë vakum për interesa të veta dhe për fat të keq, momentalisht në Maqedoni krijohet një disponim anti NATO, i cili nuk është shumë i lartë, por është i mjaftueshëm që të dëmton gjithë atë opinion që është ndërtuar dhe pak a shumë ka dhënë efekte, së paku në atë dimensionin që e sqaruam në fillim.
Zhurnal: A mendoni se prezenca e tyre mund të shkaktojë regres në shoqërinë tonë?
Mersel Bilalli: Nuk është e mundshme, sepse nuk besoj që ka kapacitete objektive që të ketë një mazhorancë e cila do të voton daljen prej NATOs edhe pse edhe ajo gjë është e mundshme. Mos të harrojmë se edhe Franca si një nga themeluese dhe si fuqi botërore atomike, ka qenë e dalur nga segmentet ushtarake të NATO-s dhe ka mbetur vetëm në ato politike, sociale, e më vonë edhe humanitare, e më vonë me prishjen e murit të Berlinit sërish u kyç në të gjitha segmentet e NATO-s. Kështu që Maqedonia është shtet i vogël, me atë realitet që e ka…, përveçç nëse nuk ndodh ndonjë pastrim etnik që gjithë shqiptarët të mos paraqesin ndonjë relevancë. Në këtë drejtim më shqetëson kjo shpërngulja e madhe që asken nuk e brengos, sidomos e rinisë, që në të ardhmen të mbetemi një pakicë e vogël, apo në mënyrë drastike të ndryshojnë raportet në rajon dhe gjeopolitika në lidhje me rajonin, atëherë mund të ndodhë. Por gjithë kjo, prap po e them, më duket absurd.
Zhurnal: Domethënë ju mendoni se nëse ndodh ndonjë migrim më i theksuar i popullatës shqiptare mund të prishet balanci properëndimor? (07:00-??)
Mersel Bilalli: është e mundshme, sepse pjesa tjetër, veçmë dëshmohet në shtetet që kanë qenë pjesë e ish bllokut sovjetik ruajnë një farë simpatie dhe nostalgjie për atë opsion dhe në mungesë të një zhvillimi ekonomik, progresi, ajo shumë shpejt mund të vijë në shprehje.
Zhurnal: Marrëdhëniet ndëretnike gjatë kohë kanë qenë një pikë e dobët në Maqedoni. Sa u përmirësuan këto marrëdhënie pas anëtarësimit të Maqedonisë në NATO?
Mersel Bilalli: Mendoj se segmenti apo letra etnike është duke u varfëruar si pikë kritike për të krijuar krizë në funksionimin e shtetit. Mendoj se edhe gjenerata vjen duke ndryshuar. Gjeneratat e reja edhe shqiptare edhe maqedone fillojnë dukshëm të ndryshojnë në konceptet e tyre, për dallim prej gjeneratave mëtë vjetra. Megjithatë, aspekti numerik…, në qoftë se pakësohet popullata e shtetit, në qoftë se mbetet me dominancë monoetnike, atëherë në kushte dhe rrethana të një krize ekonomike, mund të ndodh që NATO të mos jetë këtu edhe pse shumë pak e besoj këtë.
Zhurnal: është hipotetike si pyetje, por çka mund të ndodhë me Maqedoninë e Veriut në rast të një zhvillii të tillë të ngjarjeve?
Mersel Bilalli: Edhe tani nuk shoh se Maqedonia e Veriut ka kompas serioz, efikas, se në çfarë drejtimi ecën. Deklaratat e politikanëve janë ato që i fëgjojmë, por nuk janë të mjaftueshme që të mund të themi se objektivat i kemi stabile. Kriza ekonomike, varfëria, shpërngulja që krijohet, pra mund të krijojë një disponim tjetëfare. Kjo është… Maqedonia është një vend i cili ruan ekuilibrin në rajon, por në të ardhmen e afërt në qoftë se edhe popullata maqedonase mund të shpërnguet me ndonjë dinamikë më të madhe, supozoj se popullata tjera nga jugu do të vijnë këndej. A do të jenë ato nga Bangladeshi, nga India, apo nga Afrika, pra do të kemi një komb poliitik nëtë ardhmen, i cili nuk do të jetë i lidhur shumë emocionalisht për vendin, por do të jetë një konstrukt funksional, supozoj me ekonomi krejt tjetër dhe me mentalitet tjetër.
Zhurnal: Maqedonia tani tre vite e tepër është anëtare e NATO-s. Biseduam rreth asaj se çka ka përfituar prej NATO-s, por a mendoni se ka dhënë kontributin që është pritur, kuptohet në suaza të mundësive dhe kapaciteteve të saj?
Mersel Bilalli: Unë mendoj se Maqedonia më shumë është konsumuese e ruajtjes së paqes së vetë, se sa që mund të mer pjesë. Fundja NATO e ka edhe si qëllim këtë. Pjesa e caktuar e shteteve konzumojnë pozicionin paqësor përmes NATO-s dhe nuk kanë kapacitet të jenë pjesë aktive dhe të kontribuojnë në zhvillim e saj. Sidoqoftë ky është realiteti objektiv, i territorit të vogël, i popullsisë së vogël, i fuqisë ekonomike të dobët.
Zhurnal: Bota po futet në një eriudhë të turbulencave të mëdha. Ato gjithmonë kanë qenë prezente, por tash si duket po marin një hov të ri. A mendoni se ekziston rrezik për vendin tonë që të preket më pak ose më shumë nga këto turbulenca dhe sa NATO luan rol që të jemi të mbrojtur?
Mersel Bilalli: Ajo që shpeshherë e lexojmë, pra ‘Efejti i Fluturës’ që i rrudhë flatrat dikund dhe e gjithë bota trazohet nga ajo është pasojë e globalizimit. Objektivisht një krizë sado e lokalizuar të duket, ajo i ka efektet e luftës botërore. Lufta e Ukrainës me Rusina efektet i ka të një lufte botërore, për fat pa përdorë së paku deri tani fuqinë nukleare. Prndaj ajo që ndodh tani lidhur me Gazën dhe Izraelin dhe gjitha interesat rreth asaj, duke përfshie dhe Iranin që është një fuqi relevante dhe gjithë ai balanci që mund të prishet në ndjenjat kolektive të botës arabe dhe muslimane, nuk shoh se aq lehtë mund të mbahet nën kontroll dhe mund të ndodhë edhe dalja e sitatës nga kontrolli. Atëherë efektet do t’i ndiejmë të gjithë, ndoshta më shumë se që i kemi pasë nga Ukraina. Dhashtë zoti që të kemi një zgzjidhje më të shooejtë, sepse kjo që ndodh është edhe një defokusim i krizës që ndodh mes Rusisë dhe Ukrainës, apo luftës që ndodh atje, ndoshta i fragmentarizuar pak përmes Iranit, Jemenit e strukturave tjera.
